Wodą połączeni. Wystawa z okazji 250 rocznicy rozpoczęcia budowy Kanału Bydgoskiego
Wodą połączeni. Wystawa z okazji 250 rocznicy rozpoczęcia budowy Kanału Bydgoskiego
1. marca 2023 roku minęło równo 250. lat od rozpoczęcia budowy Kanału Bydgoskiego. Właśnie z powodu tej wyjątkowej rocznicy stworzyliśmy wystawę dotyczącą historii tego przekopu. Tytuł ekspozycji „Wodą połączeni” można interpretować dosłownie, jako odniesienie do Kanału Bydgoskiego, który dosłownie spina ze sobą dorzecza Wisły i Odry, jak i ogólnie w stosunku do rzek, które często łączą ze sobą miasta, regiony, a nawet państwa. Przygotowując tą ekspozycję postanowiliśmy zaprezentować kilka niezwykle interesujących tematów wynikających bezpośrednio lub pośrednio z budowy Kanału Bydgoskiego.
W pierwszej części wystawy poruszamy temat projektowania i budowy Kanału Bydgoskiego. Z tą inwestycją powiązanych było wielu ludzi, na czele z królem pruskim Fryderykiem II Hohenzollernem, który to ufundował całe przedsięwzięcie. Król nielubiany w Polsce, w Niemczech uchodzi za wielkiego budowniczego kanałów oraz władcę oświeconego, stawiającego na rozwój cywilizacyjny. Kanał Bydgoski jest swoistym „dzieckiem” władcy, a zarazem cudem XVIII wiecznej myśli hydrotechnicznej, budowlą unikatową i cenną. Wiązano z nim wielkie plany, z których nie wszystkie udało się zrealizować. Od początku budowy przysporzył wielu problemów swym budowniczym, a nawet po zakończeniu prac stale wymagał uwagi i częstych napraw. Przebudowywano go dwukrotnie, po raz pierwszy w latach 1793-1801. Obecną postać zyskał w latach 1909/1910-1915, kiedy dostosowano go dla żeglugi jednostek o tonażu 400 t.
Kolejnym interesującym aspektem wynikającym bezpośrednio z budowy przekopu jest przekształcenie krajobrazu Doliny Toruńsko-Eberswaldzkiej, w tym uregulowanie koryt rzek, transformacja dotychczasowych nieużytków pod łąki, pastwiska i pola uprawne. Dziś trudno nam sobie wyobrazić, że przeszło 250 lat temu te tereny wyglądały zupełnie inaczej. Wcześniej Noteć nieustannie zmieniała swój kształt, tworząc na całej swojej długości nowe zakola, odnogi, wyspy i tereny podmokłe. Innymi słowy to ona, a nie człowiek, wpływała na wygląd otaczającego ją krajobrazu Doliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Zresztą nie bez powodu Niemcy osiedleni na Krajnie żartobliwie określali Noteć „Polskim Nilem”.
Druga część wystawy rozwija wątek żeglugi po Drodze Wodnej Wisła – Odra. Budując Kanał Bydgoski nie tylko połączono dorzecza Wisły i Odry, ale również stworzono międzynarodowy szlak żeglugi śródlądowej łączący Europę Środkową z Zachodnią i Wschodnią. Od tej pory można było transportować towary z Wisły w kierunku zachodnim oraz w drugą stronę. Powstanie tej drogi wodnej zapoczątkowało rozwój gospodarczy regionu nadnoteckiego, ale przede wszystkim Bydgoszczy, która stała się największym śródlądowym portem drzewnym w Niemczech oraz dużym ośrodkiem przetwórstwa drzewnego.
Kolejna część ekspozycji skupia się na tym jak budowa Kanału Bydgoskiego wpłynęła na życie codzienne mieszkańców okolicznych miast i wsi, zwłaszcza na to jak spędzali czas wolny od pracy. Najlepiej było to widać na przykładzie Bydgoszczy, gdzie dla przykładu Planty nad Kanałem Bydgoskim stały się miejscem spacerów, spotkań, odpoczynku i zabaw. Natomiast w Nakle niedaleko połączenia Kanału Bydgoskiego z Notecią powstało kąpielisko, potocznie zwane Łazienkami Miejskimi. Praktycznie w każdym mieście nad omawianą trasą wodną dużym zainteresowaniem cieszyły się różne sporty wodne.
W ostatniej części wystawy prezentujemy przyrodę Kanału Bydgoskiego oraz Doliny Toruńsko – Eberswaldzkiej. Choć człowiek przekształcił krajobraz Pradoliny Wisły wedle własnego uznania, przyroda i tak dała radę się dostosować do tych przemian. Dziś Dolina Środkowej Noteci i Kanału Bydgoskiego jest obszarem chronionym programem Natura 2000, oraz zaliczono ją do wykazu Obszarów specjalnej ochrony ptaków. Ponad to w regionie znajdują się również rezerwaty przyrody w tym Kruszyn (leśny), Hedera (florystyczny), Las Minikowski (leśny), Łąki Ślesińskie (florystyczny i ornitologiczny), Skarpy Ślesińskie (florystyczny). Uzupełnieniem części przyrodniczej jest temat rybołówstwa i hodowli ryb w regionie. Rzeki naszego regionu od wieków stanowiły źródło pożywienia, zapewniając obfite połowy ryb słodkowodnych oraz skorupiaków. W dzisiejszych czasach w kilku miejscach doliny założono stawy rybne, na których prowadzona jest intensywna hodowla ryb – Występ, Ślesin, stawy Antoniny, Smogulec, Ostrówek.
Kuratorem wystawy był Krzysztof Kamil Przygoda. Ekspozycja powstała we współpracy z Muzeum Kanału Bydgoskiego, eksponaty użyczyli także: Muzeum Kultury Ludowej w Osieku n. Notecią, Muzeum Ziemi Kujawskiej i Dobrzyńskiej, Muzeum Okręgowe im. Leona Wyczółkowskiego w Bydgoszczy, Muzeum Okręgowe w Toruniu.
